I powstanie śląskie na terenie Tychów oraz sąsiednich gmin

            Działania powstańcze rozpoczęły się na terenie gminy Urbanowice. Dnia 16 sierpnia o godzinie 23 grupa powstańców licząca około 100 mężczyzn z Urbanowic, Cielmic, Wygorzela i Paprocan rozbroiła miejscową placówkę Grenzschutzu (niemiecka formacja wojskowa), która stacjonowała na terenie folwarku książęcego w Urbanowicach (do naszych czasów przetrwała część zabudowań folwarcznych; obecnie w jednym z budynków znajduje się Przedszkole nr 25 przy ulicy Przejazdowej). Powstańcy zajęli folwark bez walki. Uzbrojeni w zdobytą w Urbanowicach broń ruszyli następnie do gminy Paprocany. Do powstańców idących z Urbanowic dołączyła grupa powstańcza z Tychów. W Paprocanach stacjonowała niemiecka bateria artylerii polowej. Żołnierze niemieccy byli rozlokowani w poszczególnych chałupach. Tylko w jednym przypadku doszło do wymiany ognia. Powstańcy przejęli broń od Niemców stacjonujących w Paprocanach. Do niewoli wzięto ponad stu żołnierzy niemieckich.

Kolejnym celem była gmina Tychy. Opanowana została między godziną 2 a 3 w nocy dnia 17 sierpnia. Działaniami powstańczymi na terenie Tychów dowodził Stanisław Krzyżowski, tyszanin, który w I powstaniu śląskim pełnił funkcję dowódcy batalionu północnego na powiat pszczyński (Tychy znajdowały się wówczas w granicach tego powiatu). Na terenie Tychów powstańcy zajęli ważne punkty, m.in. pocztę, dworzec kolejowy, magistrat, zabudowania Browaru Książęcego. Do wymiany ognia doszło na terenie tyskiego folwarku książęcego. Zabudowań bronił zarządca folwarku i jego dwaj synowie. Walki trwały kilkadziesiąt minut i zakończyły się zwycięstwem dla powstańców.

Do starcia powstańców z Grenzschutzem doszło również na terenie Czułowa w gospodarstwie rodziny Faroń. W walkach tych zginęli dwaj powstańcy: Augustyn Rozkoszny z Tychów i Franciszek Mróz z Czułowa.

W kierunku Tychów wyruszyły silne oddziały Grenzschutzu ze Żwakowa, Mikołowa i Kostuchny. Rano, 17 sierpnia, niemiecki samochód pancerny przejechał przez gminę i zajął okolice dworca kolejowego. Nad Tychami pojawiły się samoloty niemieckie. Przed południem powstańcy otrzymali informację o zbliżającym się do Tychów silnym oddziale wojskowym z Pszczyny oraz pociągu pancernym z Gliwic. W tej sytuacji dowodzący całością Stanisław Krzyżowski wydał rozkaz o opuszczeniu Tychów kierując się na południe do Pszczyny.

Miejsca na terenie miasta Tychów związane z okresem trzech powstań śląskich i plebiscytu:

1) Urbanowice:

• zabudowania folwarczne (obecnie w jednym z pozostałych budynków przy ulicy Przejazdowej znajduje się przedszkole),
• pomnik w Urbanowicach poświęcony powstańcom i ofiarom II wojny światowej

2) Paprocany:

• dawny budynek szkoły przy ulicy Paprocańskiej (obecnie Przedszkole nr 3); na ścianie zewnętrznej budynku znajduje się tablica pamiątkowa,
• kościół paprocański wybudowany w 1937 roku jako pomnik powstań śląskich (obecnie w miejscu, gdzie znajdował się ten kościół, stoi kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa),

3) Tychy:

• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Powstańców Śląskich w Tychach (dawna szkoła paprocańska, która znajdowała się w budynku przy ulicy Paprocańskiej – obecnie Przedzkole nr 3),
• pomnik Powstańca Śląskiego na Placu Wolności,
• budynek Szkoły Podstawowej nr 1 im. Rudolfa Zaręby (w budynku w okresie plebiscytowym stacjonowały wojska włoskie i francuskie, w maju 1921 r. również budynek został zajęty przez powstańców),
• budynek restauracji „Polonez” (dawniej „Restauracja u Strzeleckiego”), w którym odbywał się plebiscyt dla mieszkańców Tychów,
• budynek magistratu na placu Wolności (do 2008 roku była to siedziba Prokuratury Rejonowej),
• budynek dawnego urzędu pocztowego (obecnie hotel i restauracja „Stara Poczta”),
• dworzec kolejowy w Tychach,
• tablica pamiątkowa przy kościele p.w. św. Marii Magdaleny,
• ulice Jana Barona, Rodzeństwa Krzyżowskich, ks. Jana Kapicy, Powstańców,
• mogiła powstańcza na cmentarzu parafialnym przy kościele p.w. św. Marii Magdaleny,
• pałac myśliwski w Tychach (siedziba zarządcy folwarku książąt pszczyńskich).