Franciszek Kozyra -  (ur. 09.10. 1892r. w Tychach-Glince, zm.20.04.1940 r. w Mauthausen).

Powstaniec śląski i działacz społeczny na Górnym Śląsku. W 1912r. założył wraz z braćmi Krzyżowskimi, Stanisławem, Franciszkiem i Stefanem, tyskie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", które było konspiracyjną sekcją gimnastyczną przy Towarzystwie Śpiewaczym „Harmonia”.

Podczas I wojny światowej odbywał służbę w armii niemieckiej, dwukrotnie ranny, w 1916r. skierowany został na leczenie na Górny Śląsk, gdzie w lipcu 1916 r. wziął ślub z Martą Palka  (zdjęcie obok).

„W 1913  Franciszek Kozyra został powołany do odbycia służby wojskowej (15.X.1913r., 157 pułk piechoty). 4.VII.1914r., został wysłany na front do Francji, 1.X. mianowany na kaprala (gefrejter), 9.X. ranny w lewą nogę, w 1915r. mianowany jako podoficer, w lutym 1915 z powrotem trafił na front do Francji, 15.V.1915r. ranny w głowę i pierś, został uhonorowany niemieckim Krzyżem Żelaznym (za odwagę i zdolności przywódcze), 1918r. – zwolniony z wojska” (Arch. Państw.  Katowice-  życiorys )

18 lutego 1919r. został zaprzysiężony jako organizator  lokalny Polskiej Organizacji Wojskowej  Górnego Śląska powiatu pszczyńskiego („p. Kozyra pojął myśl tworzenia P.O.W objął odcinek z powiatu pszczyńskiego i zorganizował go jak najlepiej.  Aleksy Fizia”).

W pierwszym powstaniu śląskim objął dowództwo I Kompanii pszczyńskiego Oddziału Powiatowego, liczącej 300 ludzi; „Objął dowództwo Komp.(I Kompania Tyska) i pod jego kierownictwem zostały wojska niemieckie na danym terenie rozbrojone. Kozyra wrócił , cofając się przed przewagą niemiecką z całą zdobyczą (…) na teren polski. K. jest bardzo zdolny i ruchliwy. 14.9.1919 r. Aleksy Fizia".                                               

W drugim powstaniu śląskim był dowódcą kompanii i komendantem Straży Obywatelskiej w Tychach. Podczas kampanii plebiscytowej został wywiadowcą Wydziału Wywiadowczo- Informacyjnego  PKPleb.

„Niemcy podejrzewali Franciszka Kozyrę o członkostwo w polskiej organizacji. Postanowili zrobić z niego konfidenta. Obiecali sowitą zapłatę za plany polskich spiskowców. Kozyra się zgodził i zawiadomił komendę powiatową P.O.W. w Pszczynie. Postanowiono wykorzystać sytuację. Dyrektor Banku Ludowego – Jan Kędzior i komendant powiatowy P.O.W. Stanisław Krzyżowski oraz Józef Loska z Glinki i Brunon Gorol z Tych, sporządzili plik podrobionych dokumentów. Opisali jakie straszne represje spadną na Niemców za dokuczanie Polakom. Kilka dni później Franciszek Kozyra dostarczył falsyfikaty na umówione miejsce w tyskim browarze. Kierownik miejscowego niemieckiego wywiadu a zarazem naczelnik poczty Gawełka, nauczyciel Kotlorz i urzędnik z browaru Seifert uznali, że tak ważne dokumenty na leży dostarczyć na posterunek policji w Mikołowie.  „Komisarz Gentz od razu zabrał się do czytania i wnet trząsł się ze śmiechu – bo poznał cały manewr. (…)

W trzecim powstaniu walczył pod Górą św. Anny (prawdopodobnie dowodził  V kompanią… (brak dokumentu )

W połowie października 1939r., aresztowany przez Niemców, zamknięty w obozie przejściowym w Nieborowicach k. Gliwic. Stamtąd został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Mauthausen (nr obozowy 2552) gdzie zginął 20 kwietnia 1940r. Osierocił pięcioro dzieci, w tym ośmioletnie bliźniaczki

Obok: Franciszek Kozyra, 1936r.

 

Odznaczenia:

• Złoty Krzyż Zasługi (1929)
• Krzyż Niepodległości (1932)
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi

 

 

 

Marta Kozyrowa (ur. w Imielinie 01.06.1898 r., zm. 17.07.1985 r. w Tychach). Sanitariuszka i kurierka powstańcza; śląska działaczka społeczna, w lutym 1919r. współtworzyła tyskie koła Towarzystwa Polek na Górnym Śląsku,

Piękną kartą w czasie tego (trzeciego) powstania zapisały się członkinie żeńskiej drużyny sanitarnej. Należały do niej Maria Krzyżowska, Marta Kozyrowa, Weronika Wicher, Barbara Skrzypczyk, Katarzyna Niemiec, Tajstra i Czechówna. Przeszkolone  na kursach sanitarnych, organizowanych przez PCK, niosły pomoc rannym i chorym powstańcom pułku  Rataja podczas walk w rejonie Góry św. Anny, a także innym oddziałom” (Franciszek Serafin „Stosunki polityczne, społeczne i ruch narodowy w Pszczyńskiem w latach 1918-1922”).

Została uhonorowana Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi.

Marta Kozyrowa (siedzi z prawej) z córką Marią (stoi po lewej), ok. 1946r.