(ur. 09.10. 1892r. w Tychach-Glince, zm.20.04.1940 r. w Mauthausen)

Powstaniec śląski i działacz społeczny na Górnym Śląsku.

W 1912r. założył wraz z braćmi Krzyżowskimi, Stanisławem, Franciszkiem i Stefanem, tyskie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", które było konspiracyjną sekcją gimnastyczną przy Towarzystwie Śpiewaczym „Harmonia”.

Podczas I wojny światowej odbywał służbę w armii niemieckiej, dwukrotnie ranny, w 1916r. skierowany został na leczenie na Górny Śląsk, gdzie w lipcu 1916 r. wziął ślub z Martą Palka  (zdjęcie obok).

„W 1913  Franciszek Kozyra został powołany do odbycia służby wojskowej (15.X.1913r., 157 pułk piechoty). 4.VII.1914r., został wysłany na front do Francji, 1.X. mianowany na kaprala (gefrejter), 9.X. ranny w lewą nogę, w 1915r. mianowany jako podoficer, w lutym 1915 z powrotem trafił na front do Francji, 15.V.1915r. ranny w głowę i pierś, został uhonorowany niemieckim Krzyżem Żelaznym (za odwagę i zdolności przywódcze), 1918r. – zwolniony z wojska” (Arch. Państw.  Katowice-  życiorys )

18 lutego 1919r. został zaprzysiężony jako organizator  lokalny Polskiej Organizacji Wojskowej  Górnego Śląska powiatu pszczyńskiego („p. Kozyra pojął myśl tworzenia P.O.W objął odcinek z powiatu pszczyńskiego i zorganizował go jak najlepiej.  Aleksy Fizia”).

 

W pierwszym powstaniu śląskim objął dowództwo I Kompanii pszczyńskiego Oddziału Powiatowego, liczącej 300 ludzi; „Objął dowództwo Komp.(I Kompania Tyska) i pod jego kierownictwem zostały wojska niemieckie na danym terenie rozbrojone. Kozyra wrócił , cofając się przed przewagą niemiecką z całą zdobyczą (…) na teren polski. K. jest bardzo zdolny i ruchliwy.

14.9.1919 r. Aleksy Fizia.

                                                

W drugim powstaniu śląskim był dowódcą kompanii i komendantem Straży Obywatelskiej w Tychach. Podczas kampanii plebiscytowej został wywiadowcą Wydziału Wywiadowczo- Informacyjnego   PKPleb.

„Niemcy podejrzewali Franciszka Kozyrę o członkostwo w polskiej organizacji. Postanowili zrobić z niego konfidenta. Obiecali sowitą zapłatę za plany polskich spiskowców. Kozyra się zgodził i zawiadomił komendę powiatową P.O.W. w Pszczynie. Postanowiono wykorzystać sytuację. Dyrektor Banku Ludowego – Jan Kędzior i komendant powiatowy P.O.W. Stanisław Krzyżowski oraz Józef Loska z Glinki i Brunon Gorol z Tych, sporządzili plik podrobionych dokumentów. Opisali jakie straszne represje spadną na Niemców za dokuczanie Polakom. Kilka dni później Franciszek Kozyra dostarczył falsyfikaty na umówione miejsce w tyskim browarze. Kierownik miejscowego niemieckiego wywiadu a zarazem naczelnik poczty Gawełka, nauczyciel Kotlorz i urzędnik z browaru Seifert uznali, że tak ważne dokumenty na

leży dostarczyć na posterunek policji w Mikołowie.  „Komisarz Gentz od razu zabrał się do czytania i wnet trząsł się ze śmiechu – bo poznał cały manewr. (…)

 

W trzecim powstaniu walczył pod Górą św. Anny (prawdopodobnie dowodził  V kompanią…

( brak dokumentu )

W połowie października 1939r., aresztowany przez Niemców, zamknięty w obozie przejściowym w Nieborowicach k. Gliwic. Stamtąd został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Mauthausen (nr obozowy 2552) gdzie zginął 20 kwietnia 1940r. Osierocił pięcioro dzieci, w tym ośmioletnie bliźniaczki

 

Obok: Franciszek Kozyra, 1936 r.

 

 

Odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi (1929)
• Krzyż Niepodległości (1932)
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi

 

Bibliografia

• Franciszek Serafin, Stosunki polityczne, społeczne i ruch narodowy w Pszczyńskiem w latach 1918-1922, Uniwersytet Śląski, Katowice 1993. S..175
• Franciszek Serafin, Tychy. Zarys rozwoju miasta i powiatu. Śląski Instytut Naukowy w Katowicac, 1975, s.211, 212,234,
• Edward Długajczyk, Wywiad polski na Górnym Śląsku 1919-1922, Katowice 2001., s. 412
• Józef Grzegorzek Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie Katowice 201, s. 75,104,240
• Personalia Archiwum Państwowe w Katowicach

List Franciszka Kozyry z obozu koncentracyjnego w Mauthausen (rodzinne archiwalia):

list Franciszka, przetłumaczony przez Jego córkę, Marię Kwapniewską (z domu Kozyra):

 

 

Informacja (e-mail) z Muzeum Obozu w Mauthausen ( 2010 r.)

 

Archiv der KZ-Gedenkstätte Mauthausen

BM.I, Abteilung IV/7

Postfach 100

A -1014 Wien

Tel.: +43-1-53126-3832

Fax: +43-1-53126-3386

DVR: 0000051 E-Mail: mauthausen-memorial@mail.bmi.gv.at

Internet: http://www.mauthausen-memorial.at

E-Mail- de Sachbearbeiter: Dr. Vallant

 

Zahl: 3.500/1331-IV/7/10 (Bei Beantwortung bitte angeben)

Betreff: Informationen über die Inhaftierung von Franz KOSYRA im Konzentrationslager Mauthausen

Dass in den Dokumenten des Archivs der KZ-Gedenkstätte Mauthausen folgende Einträge betreffend

 

Franz Kosyra ermittelt werden konnten:

Fundstelle: Totenbuch Mauthausen (Y/46)

Familienname: Kosyra

Vorname: Franz

Geburtsdatum: 9.10. [18]92

Geburtsort: Tichau

Häftlingsnummer: 2552

Häftlingsart: Pole [Polnischer Politischer Häftling]*

Einlieferungsdatum: **

 

Datum und Ort des Todes: 20.4. [19]40 im Hauptlager Mauthausen

Todesursache: Inf.[ektion] ___ rechten Arm; Allg.[emeine] Sepsis***  (Został zastrzelony przez obozowego kapo, o czym po wojnie  opowiedział  świadek tego wydarzenia, pan Bula, mieszkaniec Tychów)

Anmerkung: Originalzitate aus den Quellen sind durch Fettdruck hervorgehoben.

Fundstellen: Totenbuch Mauthausen (Y/46)

 

*„Schutz“ / „Schutzhaft“, „Politisch“: Die „Schutzhaft“ basiert auf der „Verordnung zum Schutz von Volk und Staat“ vom 28. Februar 1933. Per Erlass vom 25. Jänner 1938 wurde die Schutzhaft als eine Zwangsmaßnahme der Geheimen Staatspolizei („Gestapo“) gegen Personen definiert, die nach Definition der Nationalsozialisten „durch ihr Verhalten den Bestand und die Sicherheit des Volkes und Staates gefährden“. Sie war zeitlich unbegrenzt und jeder rechtlichen und rechtsstaatlichen Kontrolle entzogen, gegen sie konnten keine Rechtsmittel ergriffen werden.

 

** Aufgrund der lückenhaften Dokumentation der Frühzeit des Konzentrationslagers Mauthausen lässt sich das Einweisungsdatum nicht mehr nachvollziehen. Das angeführte Häftlingszugangsbuch ist ohne Einlieferungsdatum erstellt worden, die Entstehungszeit desselben ist mit Oktober 1942 zu datieren. Die Einlieferung in das Konzentrationslager Mauthausen muss folglich zwischen dem Zeitpunkt der Gründung des Konzentrationslagers, dem 8. August 1938, und dem Todestag, dem 20.4.1940 erfolgt sein.

 

*** Wir erlauben uns, Sie darauf hinzuweisen, dass die in den Quellen angegebenen Todesursachen zumeist nicht mit den tatsächlichen übereinstimmen. Das Bundesministerium für Inneres hofft, Ihnen mit diesen Informationen gedient zu haben. („…. informacje w dokumentach ,  o przyczynach  śmierci w większości przypadków nie odpowiadają rzeczywistości…)

 

Jänner 2010, Für die Bundesministerin: DDr. Barbara Schätz

 

 

 

Marta Kozyrowa

(ur. w Imielinie 01.06.1898 r., zm. 17.07.1985 r. w Tychach)

 

Sanitariuszka i kurierka powstańcza; śląska działaczka społeczna, w lutym 1919r. współtworzyła tyskie koła Towarzystwa Polek na Górnym Śląsku ,

 

Piękną kartą w czasie tego (trzeciego) powstania zapisały się członkinie żeńskiej drużyny  sanitarnej. Należały do niej Maria Krzyżowska, Marta Kozyrowa, Weronika Wicher, Barbara Skrzypczyk, Katarzyna Niemiec, Tajstra i Czechówna. Przeszkolone  na kursach sanitarnych, organizowanych przez PCK, niosły pomoc rannym i chorym powstańcom pułku  Rataja podczas walk w rejonie Góry św. Anny, a także innym oddziałom” (Franciszek Serafin „Stosunki polityczne, społeczne i ruch narodowy w Pszczyńskiem w latach 1918-1922”)

 

Została uhonorowana Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi

 

 

Franciszek i Marta Kozyrowie ( pierwszy rząd, 3 i 4 osoba z lewej) ok. 1936r.

Była odnotowana w niemieckich aktach  jako: „zawzięta Polka..jest odznaczona Krzyżem Zasługi…

w Związku Polek była wyróżniającym się członkiem  nigdy nie przyzna się do niemieckości”, co podczas wojny przysporzyło Jej sporo poważnych problemów.

Marta Kozyrowa (siedzi z prawej) z córką Marią (stoi po lewej), ok. 1946 r.